İslamofobi Çokkültürlülüğün Neresine Düşer?

İslamofobi Çokkültürlülüğün Neresine Düşer?

Fakat aynı hassasiyet neden İslam ve Müslümanlar söz konusu olduğunda gösterilmiyor? Avrupa’da yükselişe geçen İslamofobi bu tehlikeli gidişin somut tezahürlerinden biri. Ve sorun kültürel hassasiyet ve empati eksikliğinden ibaret değil. Daha derinlerde yaşanan bir kırılma ve çatışma var. Aslında Batı dünyası, İslam’ın tarih sahnesine çıktığı 7. yüzyıldan bu yana İslamiyette ve Müslü­man kültüründe kendisinde olmayan ne varsa onları görmek is­tedi. Siyasi ve ekonomik başarıdan maddi hazza, entrikadan mis­tisizme, iktidar arzusundan işret âlemlerine, erotizmden hareme, dinî fanatizmden “Asyatik despotizm”e Batı’nın hayal ve fantazi dünyasını gıdıklayan ne varsa hepsini “Doğu”da aradı. Ortaçağ Avrupa medeniyetinin İslam ve Doğu muhayyilesinde her şeyin hem en iyisi ve güzeli hem de en kötü ve sefil olanı yine Müs- Lüman dünyasında vardı. Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi'ndeki “Arz-ı Vasat” uzaklarda, yer altında, mitolojik bir âlemde değil, Avrupa’nın hemen yanı başında, güneydoğusunda duruyormuş meğer: Orada erdemli krallar, Hobbitler, şövalyeler, savaşçı cü celer, Gendalflar, Elfler de var; Sauron’lar, Saruman lar, Orklar. Gollüm’lar, Nasıllar, Balroglar ve daha nice canavarlar ve vahşi mahlukat da! Avrupa kimliğinin “kurucu ötekisi” olarak İslam ve Müslümanlar, Batı fantazmasının dışında müstakil, nesnel bir varlığa ve kimliğe hiçbir zaman sahip olamadı.

Edward Said 1978’de Oryantalizm'i yayımladığında bu basit ama temel gerçeğe ışık tutuyordu. Said’den bir yıl sonra Fransız edebiyat tarihçisi Alain Grosrichard Sultan 'in Divanı: Avrupa 'tıın Doğu Fantazileri (Fransızca orijinal başlığı Haremin Yapısı: Kla­sik Doğuda Asyatik Despotizm Kurgusu) kitabını yayımladı ve 17. ve 18. yüzyıl Avrupa'sının Osmanlı hakkındaki "Asya despotizmi” fantazileri üzerine çarpıcı bir çalışma ortaya koydu. Her iki çalış­manın da ortak noktası aynı: Avrupa düşüncesinde, edebiyatında ve tarih yazıcılığında karşımıza çıkan Doğu, İslam, Müslümanlar ve Osmanlı, tarihî ve sosyolojik bir gerçeklik olmaktan ziyade bir Avrupa fantazisidir.

Bu yüzden “fantazi” deyip geçmemek lazım. Zira fantaziler insanların düşünce dünyalarını, ahlak kodlarını, siyasi tutumla­rım -bilerek ya da bilmeyerek- tayin ederler. Bugün karşımıza îslamofobi olarak çıkan ve bildiğimiz kaba saba ırkçılıktan far­ta olmayan korku-nefret tutumunun arkasında derin fantastik kurgular yatıyor. Bernard Lewis gibi bir tarihçinin bile “30 yıl sonra Avrupa tanınmaz hale gelecek; Avrupa, ‘Eurobia’ olacak" kehaneti, sağcı-ırkçı gruplara bir göz kırpması olmanın yanı sıra, “Doğu fantazilerini tazeleyen bir işleve de sahip. Batı’nın mutlak bir ekonomik ve askerî üstünlüğe sahip olduğu bu yüz­yılda büe binleri hâlâ “İslam’ın kılıcı gelecek, Batı medeniyetini kesecek, insanlık bitecek” paranoyasına sarılmasının rasyonel bir temeli yok. Bu olsa olsa, Aristo’nun -Eflatun’dan mülhem- “fantazma” dediği, gerçek ile hayali, hakikat ile vehmi, mantık ile korkuyu birbirine karıştıran ve aklın prensipte idrak ettiği ama hislerin ve vehimlerin bulanıklaştırdığı bir “psikolojik kayma”yı ifade edebilir.

Bu sapmanın tipik örneklerinden birini bizim “ Almanyaların tecrübesinde görüyoruz. 1961 yılında Türkiye ile Almanya arasında imzalanan iş anlaşması gereği Almanya'ya giden Türk işçiler, ikinci Dünya Savaşı'nda yıkılan Alman ekonomisini yeniden inşa etme görevini üstlendiler. Almanya benzer bir anlaşmayı 1960’ta Ispanya ve Yunanistan, 1963'te Fas, 1964'te Portekiz, I965’te Tunus ve nihayet 1968'de Yugoslavya ile imzaladı. 1970 yılına gelindiğinde Almanya’daki “misafir işçi" sayısı birkaç milyona ulaşmıştı. Bu işçilerin adı sanı, kimliği yoktu. Onlar Gastarbeiter yani “misafir işçi" idiler. Almanya'ya misafir olarak gelecek, bir makine parçası gibi çalışıp Alman sanayisini ayağa kaldıracak ve sonra yine bir makine akşamı gibi bulunduğu yerden çıkartılıp ülkesine geri gönderilecekti. Fakat bu misafir işçiler bir zaman sonra diğer insanlar gibi bir isimlerinin, kimliklerinin, ailelerinin, kültürlerinin, dinlerinin, âdetlerinin olduğunu söylemeye ve bu çerçevede taleplerde bulunmaya başladılar. Tam da bu noktada isviçreli yazar Max Frisch’in dediği şey oldu: “Biz işçi çağırmıştık; bir de baktık ki insanlar gelmiş!"

Yabancı misafir işçilerin bir anda “insanlaşması"na hazırlıklı olmayan Alman siyasi düzeni, 1960'tan bu yana pek çok yol ve yöntem denedi. Entegrasyon adı altında dayatılan asimilasyon politikaları sonuç vermedi; tersine tepkilere yol açtı ve daha fazla yabancılaşma ve kopuş getirdi. Helmut Kohl'den bu yana pek çok siyasi, suçu Almanya'da yaşayan Türklerin ve diğer göçmenlerin üzerine atarak sorunu çözeceği zehabına kapıldı. Neticede konu döndü dolaştı ve “çokkültürlülük Avrupa'da ölüyor" söylemine dayandı. Buna göre eğer Avrupa'daki sağ-muhafazakâr iktidarlar bundan sonra göçmen ve azınlık karşıtı politikalar izlerlerse bu­nun sorumlusu o devletler ve iktidarlar değil, asimile olmayı red­deden bu göçmen topluluklar olacak! Dahası asimile olmayan, fakirleşen, gettolaşan, alt-kültür grubu haline gelen bu topluluk­lar giderek Alman toplumunun “saf ve pür" kültürel kimliğine, milli bilincine ve toplum düzenine karşı bir tehdit olarak kurgulanmaya başlanacak. Her tür toplumsal marazı ve ekonomik krizi bir avuç azınlık topluluğuna yıkmaya çalışan ulusalcı paranoya -ister Almanya’da, ister Fransa’da isterse de Türkiye’de olsun- fantastik korkular üzerinden siyaset yapmaya çalışanların eline maalesef büyük kozlar veriyor.

İbrahim Kalın-Akıl ve Erdem
Devamını Oku »